Jaszczurki
Eko i My 01-1998

                                                 Jaszczurki 

   Jaszczurki są gadami o dość zróżnicowanej budowie i wielkości ciała- od gatunków kilkucentymetrowych, aż do dwu - trzy metrowych (np.warany). Większość charakteryzuje wydłużone, pokryte łuskami ciało, zakończone długim ogonem, który w wielu przypadkach posiada właściwości regeneracyjneWiele gatunków zostało zaopatrzonych przez naturę w dodatkowe "ozdoby" służące najczęściej do odstraszania wrogów. Mogą to być rogi i kolce na głowie, szerokie kołnierze skórne (rozkładane w razie niebezpieczeństwa) lub wysokie grzebienie idące poprzez całe ciało. Jaszczurki posiadające tego rodzaju "dodatki" wyglądają naprawdę groźnie i niejeden przeciwnik z respektem schodzi im z drogi. Generalnie są to gady bardzo zwinne, potrafiace poruszać się z dużą prędkością. Nie wszystkie czynią to jednak tradycyjnie na czterech nogach, gdyż np. bazyliszki używają do ucieczki tylko dwóch tylnych odnóży. Bywają gatunki posiadające tylko przednie lub tylne kończyny a także zupełnie ich pozbawione np. padalec.
  Na terenie Polski występują cztery gatunki jaszczurek: zwinka (Lacerta agilis), żyworodna (Lacerta vivipara), zielona (Lacerta viridis) i padalec zwyczajny (Anguis fragilis). Jeśli chodzi o występowanie naszej najpiękniejszej jaszczurki - zielonej, to jest ono bardzo wątpliwe. Przed drugą wojną światową zamieszkiwała wiele miejsc, jednak dziś uważa się ją za wymarłą. Mimo wszystko istnieje jednak szansa powrotu tego gatunku na nasze terytorium między innymi z sąsiadujacej z nami Słowacji, gdzie spotkać ją można na skalnym i piaszczystym gruncie porośniętym krzewami i zaroslami. W kwietniu opuszcza swoje zimowe kryjówki i przystępuje od razu do godów. Samce nabierają wtedy intensywnie zielonego koloru (podgardle staje się wówczas niebieskie) i zaczynają toczyć walki o samicę nawet na śmierć i życie. Jaszczurka zielona aktywna jest w ciagu dnia, w miejscach silnie nasłonecznionych. Odżywia się małymi bezkręgowcami np: ślimakami, pająkami, owadami. Jest jajorodna. Najczęściej w czerwcu samica wykopuje w piasku płytki dołek do którego składa kilkanaście jaj w "pergaminowej" osłonce. Młode przychodzą na świat w lipcu lub sierpniu a już w październiku, z nastaniem pierwszych chłodów, szukają schronienia na okres zimy.
  Naszym najpospolitszym gatunkiem jest jaszczurka zwinka (dochodząca do 20cm długosci). Ciało ma pokryte łuskami w różnym odcieniu brązu a tylko samce w okresie godowym przybierają barwę zielono - brązową. Zwinka zamieszkuje nasłonecznione polany, wyręby, młodniki, wrzosowiska a także skraje dróg leśnych i polnych. Aktywność po zimowej przerwie zaczyna w marcu lub kwietniu a do toków przystępuje w maju. Wtedy to, podobnie jak u jaszczurki zielonej, samce toczą krwawe walki o względy wybranki serca. Bardzo często pokonany osobnik opuszcza pole walki pokąsany z widocznymi uszczerbkami ciała (najczęściej ogona). Samica, w maju lub czerwcu składa 14-16 jaj z których po ośmiu tygodniach na świat przychodzą młode. Zwinki odżywiają się owadami, w szczególności zaś szarańczakami i chrząszczami.
  Znacznie mniejsza, gdyż dorastająca jedynie do 13-16 cm jest ciemnobrązowo ubarwiona jaszczurka żyworodna. Występuje od nizin aż po wysokie góry (np. na wilgotnych łąkach, polanach, przecinkach leśnych i obrzezach lasów). W przeciwieństwie do dwóch wyżej wymienionych gatunków, samica nie przygotowuje miejsca do złożenia jaj, gdyż jest to zbędne. Młode wychodzą z osłonek jajowych juz w trakcie porodu - praktycznie jest więc jajożyworodna. Cecha ta jest związana z jej warunkami życia, gdyż jaja złożone w chłodnej, wysokogórskiej ziemi nie miałyby szans rozwoju. Inna ciekawostką jest to, że w przeciwieństwie do jaszczurki zielonej i zwinki nie stroni od wody, w której potrafi schronic się w razie niebezpieczeństwa.
 Ostatnim gatunkiem zamieszkującym teren Polski jest padalec. Ta beznoga jaszczurka (dochodząca do 50cm) pokryta jest łuskami koloru jasno do ciemnobrązowego. Znana jest także piękna odmiana turkusowa, pokryta niebieskimi plamkami po obu bokach ciała. Padalce prowadzą zblizony tryb życia do jaszczurki żyworodnej. Występują na podobnych terenach jak one, lecz są aktywne nie w dzień lecz o zmierzchu lub w nocy. Wtedy to poluje na nagie ślimaki, wije i owady. Samice ich są także jajożyworodne i w sierpniu lub wrześniu rodzą 10-15 młodych.
   Jaszczurki są zwierzętami bardzo pożytecznymi, gdyż odżywiając się bezkręgowcami wspierają ptaki w utrzymaniu równowagi biologicznej w środowisku swojego występowania. Zjadając te zwierzęta, których w ich biotopie jest najwiecej, przyczyniają się do redukcji wielu szkodników. Zapobiegają w ten sposób zbytniemu ich rozmnażaniu, co wiąże się często z likwidacją plagi w zarodku. Niestety mają wielu wrogów naturalnych między innymi żmije, węże, ptaki, drobne i średnie ssaki. Jednak nie one przyczyniają się do ich zaniku. Główną przyczyną jest działalność człowieka, który wypiera te piekne gady z ich naturalnych siedlisk. Smutne jest to, że to właśnie nasze pokolenie i pokolenie naszych ojców doprowadziło do zniknięcia jaszczurki zielonej z terenu Polski. Oby nie spotkało to także pozostałych gatunków.

                                                                 Jerzy Koniuszy