Jeleń szlachetny (Cervus elaphus)

                        JELEŃ SZLACHETNY (CERVUS ELAPHUS L.)        

Któż nie zna tego pięknego , majestatycznego ssaka okraszonego wieńcem potężnego poroża, który walczy z łosiem o miano króla rodziny jeleniowatych. Samca ( byka ) poznałby chyba każdy. To właśnie on dźwiga na głowie tę piękną „koronę”. Koronę, którą co roku na przełomie lutego i marca traci, aby po kilku miesiącach odzyskać ją jeszcze piękniejszą i bardziej rozbudowaną. Samica ( łania ) jak przystało na wybrankę serca tak potężnego kandydata do tronu jest od niego o wiele mniejsza (waży od 60 do 140kg, gdy samiec osiąga ciężar nawet do 300kg przy długości ciała do 2m i wysokości 1,5m ) i w przeciwieństwie do niego nie posiada wykształconego poroża.
   Jeleń zamieszkuje duże przestrzenne kompleksy lasów liściastych oraz mieszanych z dużymi śródleśnymi polanami na których może wypasać się całą rodziną (chmarą). Stado takie liczy najczęściej od 6-16 sztuk, któremu przewodzi najstarsza i najbardziej doświadczona samica. Byki przez większość roku obracają się w iście męskim towarzystwie, tworząc niewielkie stada lub wybierają samotniczy tryb życia. Z nadejściem jesieni, kiedy nadchodzi okres ruii, rozpoczyna się rykowisko. Samce powracają wtedy do macierzystego stada, aby objąć nad nim władzę. Największy a co za tym idzie najsilniejszy samiec stara się skupić wokół siebie jak największą ilość samic i głośnymi rykami odpędza rywali, których nigdy nie brakuje. Młode byki widząc potężnie rozbudowane poroże pana i władcy chmary, oraz słysząc jego donośny głos wolą ustąpić mu pola bez angażowania się w z góry skazane na porażkę potyczki. Wiedzą, że ich czas jeszcze nadejdzie a wtedy to obejmą władzę i panowanie nad samicami. Od czasu do czasu znajdują się i tacy, którym burzy się młodzieńcza krew w żyłach na widok dorodnych łań i stają w szranki z jego wysokością. Przewodnik stada stara się najpierw groźnym wzrokiem ostudzić zapał ochotnika do walki, lecz jeśli to nie pomaga uderza na niego z całym impetem dając mu poznać moc swojego poroża. Walki takie kończą się najczęściej bezkrwawo. Zdarzają się jednak i poważne urazy co przytym rodzaju oręża nie powinno dziwić.
   Nadchodzi jednak taki dzień, kiedy młody byk obejmuje władzę po stoczeniu zaciętego pojedynku. Stary samiec opuszcza wtedy chmarę i staje się samotnikiem. Zdarza się to najczęściej około 14-15 roku życia a widocznym tego znakiem jest poroże, które powoli zaczyna się uwsteczniać. Jelenie dożywają około 20 lat. Przywódca stada jest jego głównym reproduktorem i to właśnie jemu przypada zaszczyt pokrycia większości zdolnych do rozrodu łań. Jest to bardzo korzystne dla całej chmary, gdyż w ten sposób przekazywane są przez najsilniejszego i najzdrowszego samca jego pozytywne cechy. Dzięki temu ogranicza się do minimum możliwość połączenia się osobników niepełnowartościowych a poprzez to narodzin potomstwa chorego, osłabionego lub źle zbudowanego. Po ciąży trwającej około 7-8 miesięcy, w maju lub czerwcu, na świat przychodzą młode. Łania rodzi w samotności z daleka od stada. Dopiero po jakimś czasie powraca i tworzy stado z innymi matkami. Małe jelonki przez pierwsze pół roku pokryte są rudą sierścią w białe plamki i do 3-4 miesiąca odżywia się mlekiem matki(po kilku tygodniach skubią także pierwsze trawki). Jelenie są typowymi roślinożercami o czym świadczą ich płaskie zęby trzonowe oraz żołądek przystosowany do rozkładu celulozy. W skład ich diety wchodzą wszelkiego rodzaju trawy, grzyby, mchy, porosty, liście drzew, pączki i świeże gałązki a także kora drzew. Na jesieni, gdy przygotowują się do zimy preferują pokarm bardziej kaloryczny np. pożywne żołędzie i buczyne. W rejonach, gdzie występuje ich większa ilość potrafią sporadycznie wyrządzić szkody w uprawach leśnych i polnych ( zjadają buraki, brukiew, zboża i ziemniaki). Generalnie jednak w przeciwieństwie do swojej kuzynki sarny trzymają się z daleka od człowieka. Najłatwiej spotkać je można o świcie, gdy powracają po nocnym ucztowaniu do swojego legowiska w głębi lasu. Są bardzo trudne do wyśledzenia, gdyż mając bardzo dobry węch i słuch, są w stanie wyczuć niebezpieczeństwo ze znacznej odległości. Te piękne ssaki oprócz człowieka nie mają naturalnego wroga. W niektórych rejonach np. Bieszczady zagraża im wilk, ale działa on bardziej na zasadzie sanitariusza( w jego kły wpadają najczęściej osobniki stare i chore) niż mordercy. Wiele jeleni ginie pod kołami samochodów oraz zabijanych przez nie mających skrupułów kłusowników. Jeleń najpiękniej wygląda zimą, kiedy zmienia krótką, rudobrązowa szatę letnią na dwukrotnie dłuższą szarą lub płową szatę zimową. Wtedy to na tle białego śniegu uwidacznia się jego potęga i majestat.
   W Polsce jelenie są zwierzętami łownymi z okresem ochronnym( byki od 1marca do końca sierpnia a łanie z cielętami od 19 stycznia do września). Przez cały sezon znajdują się pod ścisłą opieką kół łowieckich i nadleśnictw. Instytucje te regulują ich liczebność poprzez kontrolowany odstrzał. W okresie ciężkich zim prowadzą regularne dokarmianie. Możemy mieć jedynie nadzieję, że dopóki będą lasy oraz organizacje i związki zajmujące się ich ochroną dopóty ich ozdobą będą jelenie.  

                                                                         Jerzy Koniuszy