Kaczka krzyżówka
Eko i My 11 - 2018

                                   Kosmopolityczna kaczka

   Jeśli wierzyć historykom, antropologom czy archeologom pierwsi ludzie myślący i posiadający samoświadomość pojawili się na Ziemi ponad 200 tyś lat temu. Jednak to prehistoria - czasy na temat których możemy tylko snuć domysły. Bo wtedy to klimat był tym, który rozdawał karty. To on nadawał ton i kierunek rozwoju ewolucji. To od niego zależało zachowanie naszych przodków. Dlatego też przez blisko 180 000 lat prowadziliśmy koczowniczy tryb życia. Wędrowaliśmy z miejsca miejsce zajmując się polowaniem i zbieraniem korzonków. Wynikało to z tego, że ciężko było wybudować dom jeśli nie rosły lasy lub uprawiać rolę gdy gleba tworzyła zmarzniętą skorupę. Dopiero gdy klimat zaczął ocieplać się - około 20 tyś lat temu – zaczęły tworzyć się warunki do zmian. Ale tylko warunki. Przejście od koczowniczego trybu życia do trybu osiadłego nazwano rewolucją neolityczną (8000 r. pne – 2500 r. pne) jednak słowo rewolucja w tym przypadku zostało użyte chyba zbyt na wyrost, gdyż okiełzanie roślinności (czytaj opanowanie umiejętności rolniczych) nie nastąpiło gwałtownie, z dnia na dzień, lecz zajęło naszym myślącym protoplastom długie tysiąclecia. Analogiczna sytuacja miała miejsce jeśli chodzi o umiejętność hodowli zwierząt. Jako pierwsze 15 000 tyś lat temu oswojono psy ale na przykład kaczki dopiero 2300 lat pne czyli 1000 lat po kurach. Dzięki ptakom hodowlanym zwiększyła się dostępność do mięsa, jaj i pierza.
   Pierwsze udomowione kaczki pochodzą od dzikiej ich krewniaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos). Epitet gatunkowy platyrhynchos tłumaczy się z języka łacińskiego jako płaskonosa. W Polsce jednak płaskonos to Anas clypeata odmienny gatunek. Aby nie mylić tych dwóch ptaków przyjęła się nazwa gatunkowa „krzyżówka”. Nie ma ona jednak nic wspólnego z możliwością tworzenia przez krzyżówkę mieszańców międzygatunkowych, lecz powstała od jej sylwetki podczas lotu, który przypomina krzyż. 
   Krzyżówka swój sukces ekspansyjny zawdzięcza bezkompromisowości wobec swoich krewniaczek, możliwościach przystosowawczych do różnych warunków klimatycznych i środowiskowych, dużej płodności a także wspomnianej wyżej możliwości krzyżowania się z innymi gatunkami kaczek - i co najważniejsze - wydawania z nimi płodnego potomstwa. Kolejną cechą, która wpływa na ich kosmopolityczność jest umiejętność regulowania dystansu ucieczki w zależności od panujących warunków a także zdolność wyzbywania się lęku przed człowiekiem. Ten nieduży ptak wodny należy do licznej rodziny kaczkowatych (Anatidae). Występuje w Ameryce Północnej, Azji i Europie. Jako ptak introdukowany zadomowił się nawet w odległej Australii. W Polsce jest najliczniejszą kaczką (w całej Europie jej populacja liczona jest na parę milionów sztuk). Zamieszkuje jeziora, stawy, zbiorniki retencyjne, rowy melioracyjne, śródleśne bagienka i rozlewiska a także rzeki i wybrzeża morskie. Jednym słowem można ją spotkać wszędzie tam, gdzie znajduje się chociażby odrobina wody. W miastach nie ma praktycznie parku w którym nie cieszyłaby oczu spacerowiczów. W wielu miejscach trzymana jest jako ptak ozdobny. a także dla jej smacznego mięsa. W średniowieczu była podstawowym ptakiem łownym na którego mogli polować nawet zwykli poddani.
   Samica nie jest zbyt atrakcyjna. Ze swoim niepozornym brązowo beżowym ubarwieniem na pierwszy rzut oka przypomina samice innych przedstawicieli kaczek właściwych (Anatini). Między innymi: krakwę (Anas strepera), płaskonosa (Anas clypeata) czy świstuna (Anas penelope). W przeciwieństwie do niej samiec, to prawdziwy elegant. Grzbiet ma w różnych odcieniach beżu i popielu, pierś brązową, kuper czarny z zawadiacko zakręconymi kilkoma piórami a ogon biały. Na szyi – na wzór aksamitki - posiada białą przepasę. Dziób żółty, nogi czerwone a głowę zieloną z pięknym, metalicznym połyskiem. Generalnie tym, po czym można rozróżnić różne gatunki podobnie wyglądających kaczek jest tak zwane „lusterko” czyli kolorowe pióra na skrzydłach. U krzyżówki jest ono koloru niebieskiego z białym obrzeżeniem. Pierzy się dwa razy do roku.
   Samce lubią swoje towarzystwo. Często trzymają się razem w mniejszych lub większych grupach. Gdy jednak nadejdą gody, potrafią toczyć ze sobą brutalne potyczki. W ruch idą wtedy dzioby, pazury i skrzydła oraz obficie sypie się pierze. Przy głośnym kwakaniu, które daleko po okolicy niesie się echem, ganiają się, próbując wzajemnie wciągnąć rywala pod wodę. Jeszcze bardziej widowiskowy jest czas, gdy zabiegają o partnerkę (każdego sezonu może to być inna samica). Taniec godowy, to zlepek wielu bardzo szybkich ruchów: skłonów, uniesień głowy i całego ciała, opływania wybranki serca, wręcz płażenia się przed nią wydawania gwizdów. Za przyzwoleniem samicy do kopulacji dochodzi na wodzie po oddzieleniu się od stada. Gniazdo buduje samica. Jest dobrze ukryte, umieszczone z dala od wścibskich oczu: w gęstych szuwarach, w wysokiej trawie, w skrzynkach lęgowych, w dziuplach drzew, na wyniesieniu przy nasadzie pnia a nawet w gniazdach ptaków krukowatych i na miejskich balkonach. Co ciekawe może znajdować się nawet kilkaset metrów od najbliższego zbiornika wodnego. Do jego budowy wykorzystywane są źdźbła trawy, liście oraz szaroczarny puch, po kolorze którego można odróżnić gniazdo krzyżówki od innych gatunków kaczek. Na przełomie kwietnia i maja samica w odstępach jednodniowych składa od 9 – nawet do 20 oliwkowo kremowych jaj. Wysiaduje je wytrwale przez około 24 - 28 dni. Młode jako zagniazdowniki właściwe wykluwają się okryte gęstym czarno kremowym puchem. Gniazdo opuszczają gdy tylko trochę przeschną i praktycznie od razu są w stanie podążać za matką. Samodzielność osiągają po około dwóch miesiącach.
    Krzyżówki są praktycznie wszystkożerne. Są w stanie zjeść to, co podejdzie im pod dziób. Mogą to być kawałki roślinności rosnącej w wodzie lub na brzegu, drobne zwierzęta wodne, ryby, ślimaki, kijanki, żaby, nasiona a nawet drobne ssaki. Część populacji migruje. Ta która pozostaje na zimę, liczy oczywiście na pokarm przyniesiony przez człowieka.
    Na te piękne kaczki czyha wiele niebezpieczeństw. Polują na nie lisy, koty, kuny, dzikie psy, ptaki drapieżne, duże ryby a nawet szczury oraz oczywiście człowiek dla którego jest podstawowym ptakiem łownym. Jej populację przetrzebiają także wszelkiego rodzaju pasożyty, choroby wirusowe i bakteryjne a także urazy.
   Kaczka krzyżówka jest bardzo licznym gatunkiem i na szczęście niezagrożonym. Ale szczególnie w zimie nie zwalnia to nas od troski o nią. Tym bardziej, że nie kto inny, tylko to my przyzwyczailiśmy ją w tym tak trudnym dla niej czasie do suto zastawionego stołu,. Gdy więc nadejdą ostre mrozy, sypnijmy im garść ziarna lub gotowanych warzyw. A jeśli na wiosnę chcemy naszym pociechom pokazać małe kaczęta, Broń Boże nie dokarmiajmy ich chlebem. Chleb jest dobry… ale dla nas, ludzi.

                                                                                                                                                       Jerzy Koniuszy