Sierpiec
Eko i My 09 2022

                                        Goldeneye — Złote oko  

   Zlepek dwóch słów - golden i eye - koneserom dobrego kina i nie tylko, niewątpliwie kojarzy się z rolą Pierca Brosnan’a grające angielskiego agenta Jamesa Bonda w filmie pt. „Goldeneye”, a także hitową piosenką z tegoż szpiegowskiego klasyka, śpiewaną przez samą Tinę Turner. Jednak Goldeneye to nie tylko tytułowa rosyjska broń kosmiczna wysyłająca impulsy elektromagnetyczne mogące zniszczyć każdy, dowolny cel na Ziemi, lecz także Sierpiec (Bucephala islandica), średniej wielkości kaczka nurkująca, zwana tak potocznie ze względu na swoje piękne, żółtozłote oczy. Kaczka, która na podobieństwo filmowego Bonda, jest nieuchwytna. Wszyscy wiedzą, że istnieje, lecz mało kto w Polsce widział ją w naturze. A jeśli nawet miał to szczęście, to najprawdopodobniej obserwacja taka potraktowana została jako spotkanie z uciekinierem z niewoli. Wynika to z faktu, że gatunek ten, według stowarzyszenia AERC (komisje poszczególnych krajów zajmujące się potwierdzaniem obserwacji rzadkich gatunków) dla terytorium Polski zaklasyfikowany został do kategorii D, czyli „gatunek, co do którego istnieją wątpliwości, czy kiedykolwiek pojawił się w sposób naturalny tzw. pochodzenie niepewne.”i Światową, w miarę stabilną populację tej kaczki, szacuje się na około 250 do 300 tysięcy osobników, z czego około 1,8 tysiąca występuje w Europie. Jej zasięg lęgowy przebiega wzdłuż zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych od południowej Alaski, poprzez kanadyjską Kolumbię Brytyjską aż do północnej Kalifornii. Odrębna populacja występuje także na wschodnim wybrzeżu Kanady oraz na obszarze północno wschodniej Islandii. W tym ostatnim miejscu, w rejonie jeziora Myvatn i rzeki Laxa znalazło dom 85 % Islandzkiej populacji sierpca. Przebywają tam przez cały rok, nie odbywając, tak jak ich pobratymcy z Ameryki, sezonowych migracji. Do niedawna duża kolonia znajdowała się także na południowo zachodniej Grenlandii, lecz najprawdopodobniej ptaki całkowicie wycofały się z tamtego rejonu. Sierpiec, ze względu na występowanie tak daleko na północ, często określany jest także mianem gągoła północy. Ma to związek z tym, że na pierwszy rzut oka wygląda niemal identycznie jak nasz rodzimy gągoł (Bucephala clangula). Długość jego ciała zamyka się w zakresie 40 – 50 cm, a masa ciała nie przekracza 1 – 1,2 kg, przy czym samice są znacznie mniejsze od swoich partnerów (0,8 kg) i jak przystało na kacze mamy, całkowicie odmiennie od nich ubarwione. W ich upierzeniu dominują maskujące kolory intensywnego brązu (głowa) i szarości z domieszką bieli (reszta ciała). W przeciwieństwie do nich, szata samców jest wyszukana, jeśli nie powiedzieć, że elegancka. A wszystko to za sprawą dwóch jakże kontrastujących ze sobą barw: bieli i czerni. Cechą odróżniającą samca sierpca od samca gągoła jest połysk na „czapeczce”, który u tego pierwszego nie jest zielonkawy, lecz fioletowo purpurowy. Poza tym występuje u niego większa plama na policzku, która zachodząc wysoko ponad dziób, swoim kształtem przypomina sierp - od czego wzięła się polska nazwa sierpiec. Ten piękny ptak zamieszkuje małe słodkowodne jeziora, rzeki i rozlewiska o czystej wodzie, o płaskich, płytkich brzegach, na które może swobodnie wyjść. Najlepiej w sąsiedztwie lasów ze starymi, spróchniałymi drzewami. Wynika to z faktu, że na podobieństwo swojego krewniaka gągoła, gnieździ się w dziuplach. Tych wykutych przez dzięcioły, jak i tych pochodzenia naturalnego. Oczywiście z braku takowych, nie pogardza także wykrotami czy jamami pod starymi, powalonymi drzewami i, co szczególnie cieszy, budkami lęgowymi wywieszanymi przez mieszkańców zamieszkujących najbliższe sąsiedztwo ich biotopu. Miejsca powyższe nie we wszystkich rejonach jego występowania stanową jednak regułę, gdyż wspomniana wyżej populacja Islandzka — wiadomo, że na na tej przepięknej wulkanicznej wyspie lasy występują bardzo rzadko — przystosowała się do panujących tam odmiennych warunków, zakładając gniazda w naturalnych otworach powstałych w podłożu wulkanicznym. Generalnie sierpiec uważany jest za gatunek monogamiczny, lecz zdarza się, że samce wiążą się z dwiema samicami jednocześnie. Podczas godów, zabiegając o względy partnerki, wykonują wokół niej, na wodzie, rozmaite „tańce” i „pląsy” — kłaniając się, unosząc i kładąc głowę na grzbiecie lub gwałtownie prostując ją ku górze. Na początku wiosny samce zajmują terytorium lęgowe - obszar o powierzchni 02 – 1,4 ha - i nieustannie patrolują je, co rusz wszczynając bójki z innymi ptakami. Gniazdo ukrywają bardzo starannie, a stanowi je kupka suchych traw z bardzo obfitą wyściółką z puchu. W zaciszu takiego schronienia, najczęściej w maju, samica składa od 6 – 12 (średnio 9) niebieskawozielonych lub oliwkowozielonawych jaj. W związku z tym, że u gatunku tego nader często obserwuje się zjawisko pasożytnictwa wewnątrzgatunkowego, polegającego na podrzucaniu jaj drugiej samicy, ilość ta może być dużo większa. Niezależnie jednak od tego, jeśli samica nie jest niepokojona, to po 29-31 dniach wykluwają się młode, pokryte gęstym, czarno białym puchem. Młode, jako zagniazdowniki właściwe, opuszczają dziuple niemal natychmiast po wyschnięciu. Mają tak wielkie zaufanie do swojej matki, że słysząc jej nawoływanie z zewnątrz, spod drzewa, bez wahania, za pomocą ostrych pazurków, wspinają się do otworu dziupli i nie zważając na wysokość, jedno po drugim, skaczą w dół. Szybując w powietrzu. rozpościerają szeroko nogi oraz zaczątki skrzydełek, spowalniając w ten sposób opadanie. Co ciekawe, dzięki gęstemu puchowi, nawet wtedy gdy skaczą z wysokości kilkudziesięciu metrów, rzadko kiedy dzieje im się krzywda. Gdy tylko znajdą się na ziemi, matka wodzi je do najbliższego zbiornika wodnego. Tam, czasami z młodymi z innych lęgów, łączą się w niewielkie grupki, nad którymi czuwa jedna samica. Samodzielność osiągają po około dwóch miesiącach, a dojrzałość płciową w zależności od płci: samce w drugim lub trzecim roku życia, a samice później bo nawet w czwartym roku. Należy do ptaków długowiecznych. Najstarszy znany osobnik dożył w niewoli 18 lat, a żyjący na wolności 16. Ewolucja świetnie przystosowała sierpca do życia na wodzie, na której spędza większość czasu. Jego morfologia pozwala mu nie tylko bardzo dobrze pływać, ale także nurkować na głębokość kilkunastu metrów. Ta ostatnia umiejętność wykorzystywana jest przez niego nie tylko do ucieczki przed potencjalnym zagrożeniem, lecz także do zdobywania pokarmu. Pokarmu, w skład którego wchodzą różnego rodzaju organizmy wodne: małże (omułki jadalne), skorupiaki, ikra ryb, glony a także rośliny naczyniowe (rzęsa). Tak młode, jak i dorosłe ptaki narażone są na wiele niebezpieczeństw. Zagrażają im drapieżniki: (niedźwiedzie, kuny, szopy, jastrzębie, sowy, bieliki, szczupaki), wszelkiego rodzaju pasożyty (roztocza, pijawki, kleszcze) i oczywiście człowiek, który poluje na nie i wybiera ich jaja. Do tego dochodzi nieprzemyślana gospodarka leśna pozbawiająca je siedlisk oraz skażenie pokarmu i wód (wycieki ropy, kwaśne deszcze). Po zakończeniu sezonu lęgowego populacje amerykańskie zbierają się w małe grupki liczące od 5 – 20 osobników i migrują na południe, przesuwając się jednak nie dalej niż na 350 -1000 km. Zimuje stadnie w otwartych zatokach i ujściach rzek. Na zachodzie wzdłuż wybrzeża Pacyfiku od Alaski do Kalifornii, a na wschodzie wzdłuż wybrzeża Atlantyku aż do Long Island. Tam też, pod koniec zimy, łączy się w pary. Na tereny lęgowe powraca w kwietniu. Ze względu na swój piękny wygląd, często spotykany jest w hodowlach ptaków ozdobnych.

                                                         Jerzy Koniuszy