Szczygieł
Eko i My 02 2021

                                                 Szczygieł (Carduelis carduelis)

   Na życie można patrzeć na dwa sposoby. Oczami pesymisty, dla którego szklanka jest zawsze do połowy pusta lub optymisty. Oczywiście dla tego drugiego ta sama szklanka o tej samej zawartości będzie do połowy pełna. Na zjawisko antropologicznego globalnego ocieplenia klimatu, który zgodnie z nazwą dotyczy także naszej szerokości geograficznej, można mieć także różny pogląd Wynika to z faktu, że nawet największe tuzy nauki nie są w stanie przewidzieć jak zareaguje natura a przy okazji nie końca mówią jednym głosem. A że zareaguje, to jest niemal pewne. I prędzej czy później ona wygra. Czy aby na pewno my razem z nią? W to śmiem wątpić. Już widać pierwsze symptomy. Coraz gwałtowniejsze wichury, trąby powietrzne, wielkie ulewy i i o ironio związanez tym susze. Kogoś mógłby zdziwić ta sprzeczność. Tyle litrów wody opadłej na metr kwadratowy i nie zapobiega to suszy? Wyjaśnienie jest proste. Długie okresy bez deszczu tworzą na powierzchni gleby suchą, twardą skorupę. W przypadku gwałtownej ulewy woda nie nadąża wsiąkać i po nierównościach i pochyłościach terenu spływa do strumieni i rzeczek a nimi do rzeki głównej, która odprowadza ją bezpośrednio do morza. A do tego wciąż wzrastający poziom dwutlenku węglaw atmosferze. Już w porównaniu do czasów sprzed rewolucji przemysłowej jest go dwukrotnie więcej. Jednym słowem balansujemy na cienkiej linie. Upadek z niej może zakończyć się tylkow jeden sposób. Upadkiem kolejnej cywilizacji. O ironio tym razem takiej, która zdaje sobie z tego sprawę. Skupmy się jednak na podejściu optymistycznym. Czy w całej tej jakże napiętej sytuacji można znaleźć chociaż mały pozytyw? Oczami wspomnianego optymisty na pewno. Pomińmy w takim razie rozważania ekologiczno katastrofalne i zajmijmy się tym, co dotykalne i obserwowalne w danym momencie. Bez wracania w przeszłość, wychodzenia w przyszłość, bez prorokowania, domysłów i wróżenia z kart. Proces ocieplenia i związane z nim zmiany są przecież tak dynamiczne, że w przeciągu kilku dekad nie dało się ich nie zauważyć. Jedną z nich na pewno jest wzrost temperatury a co za tym idzie cieplejsze lata i łagodniejsze i krótsze zimy. Przekłada się to bezpośrednio na przeżywalność zimujących zwierząt i roślin, które w dobrej kondycji doczekują najważniejszego w ich życiu okresu. Czasu rozmnażania. Co interesujące przeciągnięcie okresu lata nawet na późną jesień stwarza dodatkowe możliwości. Widoczne to jest szczególnie u ptaków, które dzięki sprzyjającym warunkom są w stanie wyprowadzić nadprogramowe lęgi. Mało tego, coraz częściej zdarza się, że wiele gatunków zaczyna zakładać gniazda coraz dalej na północ. W miejscach, w których do tej pory nie czyniły tego. Przykładem mogą być bajecznie kolorowe żołny (Merops apiaster), które swoją kolonię lęgową założyły w okolicach Gdyni na wysokiej skarpie niemal nad samym Morzem Bałtyckim. Poza nimi zwiększa się także populacja takich ptaków ciepłolubnych jak: kraski, dudki, wilgi, czaple białe czy łabędzie krzykliwe. Jednak oprócz nich ocieplenie klimatu sprzyja także gatunkom bardziej popularnym, ale chociażby równie pięknie ubarwionym szczygłom (Carduelis carduelis). Ptakom z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae).
   W obrębie gatunku, w zależności od miejsca występowania, wyodrębniono kilkanaście podgatunków. Nasz rodzimy, to szczygieł zwyczajny (C. carduelis carduelis). Ptaki te znane są chyba każdemu dziecku a to za sprawą wiersza Jana Brzechwy pod tytułem „Jeż”, w którym autor pisał: „Mam ja igły, ostre igły, żeby kłuć niegrzeczne szczygły”. Wiersza czytanego w szkołach, przedszkolach czy przez rodziców na dobranoc a okraszonego pięknymi, kolorowymi rysunkami jeszcze bardziej oddziałującymi na wyobraźnie dzieci. A szczygły, pomimo tego, że należą do tego samego rzędu, co szarobure wróble, rzeczywiście są piękne. W związku z tym, że nie występuje u nich dymorfizm sezonowy przez cały rok wyglądają tak samo dostojnie. Skrzydła mają czarnez szerokim żółtym pasem skrzydłowym. Głowę biało czarno czerwoną, grzbiet beżowo kremowy a kuper biały. Ze szczygłami w ogóle jest dziwna sprawa, gdyż według „Trendu liczebności ptaków w Polsce” (wydania z 2018 roku) posiłkującym się Ocenami 2015 roku liczebność jego oceniono na 650 tyś – 1 min par. Z tym, że trzeba brać pod uwagę fakt, że od 2000 roku liczba ta spadła niemal o połowę. Gdyby nie to, że wyniki te są jak najbardziej wiarygodne, w terenie (oczywiściew odpowiednim biotopie) odnosi się wrażenie, że jego populacja w przeciągu ostatnich pięciu lat gwałtownie wzrosła. Widać, jak ptak ten dostosowuje się do nowych warunków skracając między innymi dystans do człowieka. W sprzyjających warunkach jest w stanie lęgnąć się w bezpośrednim sąsiedztwie ludzi. I to dosłownie bezpośrednim. W mijającym roku obserwowałem kilka par tych pięknych ptaków i niemal wszystkie założyły gniazda dosłownie dwa- trzy metry od miejsc w których stale i regularnie pojawiali się ludzie. W ich obecności budowały gniazda, wysiadywały jaja i karmiły pisklęta. W ten sposób zaczęły wykorzystywać niszę, która do tej pory była niewykorzystana. Poza tym obniżyły także wysokość na której zakładają gniazda z około 4 – 8 metrów do nawet 2 - 2,5metra. Czy to przypadek? Przy jednej czy dwóch parach może tak być, jednak przy większej ilości można to już uznać za regułę.
  Szczygły zamieszkują biotopy typu parkowo ogrodowego z sąsiadującymi z nimi ugorami i nieużytkami, sady, stare cmentarze, skraje lasów mieszanych i liściastych, zadrzewienia śródpolne a także tereny nadwodne porośnięte krzewami i drzewami liściastymi. Zimą oraz późną jesienią w licznych stadach żerują na otwartych polach porosłych niezbyt wysoką roślinnością zielną o dużej ilości nasion. Generalnie unikają borów i zagajników iglastych a także zwartych kompleksów leśnych.
  Okres godowy rozpoczynają bardzo wcześnie, gdyż pierwsze śpiewające samce można usłyszeć już w lutym czyli w środku zimy. Wtedy to, będąc jeszcze w stadzie, najprawdopodobniej dobierają się w pary. Trudno to jednak stwierdzić jednoznacznie, gdyż samce śpiewają jeszcze wtedy, gdy samica buduje gniazdo. Gniazdo najczęściej umieszczone jest na bocznych gałązkach krzewów i drzew a tworzy je misternie uwita czarka z puchu, drobnych gałązek, mchu, suchych źdźbeł traw a także sierści ssaków. Powstaje ono w ciągu niecałych dwóch tygodni i tam zostają złożone jasnobłękitne jaja (średnio 4-6 sztuk) o mniej lub bardziej brązowym plamkowaniu. Podobnie jak u pozostałych wróblowatych wysiadywanie trwa około 14 dni. W tym czasie troskliwy samiec karmi swoją partnerkę dostarczając jej pokarm w wolu. Młode wykluwają się praktycznie nagie. Tylko w nielicznych miejscach pokrywa je delikatny jasny puch. Przez pierwszy tydzień karmione są owadami potem jako podlotki przesiadujące w okolicy gniazda do ich diety rodzice dołączają miękkie nasiona roślin. Gdy osiągną samodzielność z innymi młodymi z okolicy zawiązują mniejsze lub większe stadko i w ten sposób poszukują pokarmu.
   Jeszcze nie tak dawno szczygły były bardzo popularnymi ptakami trzymanymi w niewoli. Krzyżowano je z kanarkami, uzyskując w ten sposób różne odmiany barwne. Po zalaniu rynku ptakami egzotycznymi ich popularność zmalała. Jednak całkowicie nie zapomniano o nich. Wciąż mają swoich zwolenników a cena za sztukę podgatunku syberyjskiego (Carduelis carduelis major) dochodzi nawet do 500 zł. Oczywiście są to osobniki hodowlane, gdyż szczygieł w Polsce objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. I niech tak pozostanie. Bo być może, gdy nasza cywilizacja zniknie z powierzchni Ziemi, to one wciąż będą istnieć. W końcu potrafią się przystosowywać do zmiennych warunków.

                                   Jerzy Koniuszy