Żyrafa
Eko i My 03-2018

              Olchangito -oodo

   W historii ludzkości mniejsze lub większe wydarzenia wpływały nie tylko na jednostki, lecz także na całe narody i kontynenty. Takie wynalazki jak: koło, żarówka czy komputer popychały cywilizację gwałtownie do przodu nie o jeden krok, lecz o całą milę. Czy jednak wszyscy korzystali na tym w równym stopniu? Że tak nie było i nie jest najlepiej uzmysławia nam chociażby rozwój okrętów i morskiej nawigacji.  Zwykła krucha „łupina” do przybrzeżnego połowu ryb dla własnych potrzeb, w przeciągu krótkiego czasu przeobraziła się w wielkie dalekomorskie żaglowce i okręty wojenne. Równoczesne wynalezienie kompasu i udoskonalenie kartografii umożliwiło coraz dalsze podróże a co za tym idzie odkrywanie nowych ziem i lądów. Na przełomie XV i XVI wieku najczęściej płynęło się po sławę oraz zamorskie, bajkowe skarby. Powracające okręty uginały się pod ciężarem złota i bezcennych na owe czasy przypraw. Jednak sława i wielkość jednego niejednokrotnie stawała się koszmarem dla innych. Aż trudno w to uwierzyć, że decyzja jednostki, jego upór i nieustępliwość były w stanie wpłynąć na losy całych narodów. Przecież gdyby w roku 1519 Ferdynard Cortez nie wylądował u wybrzeży Meksyku a w roku 1531 Franciszek Pizarro nie rozpoczął podboju Peru, to może do naszych czasów dotrwałyby cywilizacje Azteków oraz Inków?
   Podobnie ma się rzecz z kontynentem afrykańskim, który mimo wczesnych kontaktów z Grekami (530r. p.n.e. wyprawa Eutymenesa z Massalii) czy Rzymian ( I w p.n.e.) przez długi okres był dla europejczyków wręcz dziewiczy i niezbadany. Winę za to ponosił pewnie fakt, że północna Afryka aż do roku 1415, kiedy to Portugalczycy zajęli marokański port Ceuta, znajdowała się pod panowaniem arabskim. Dopiero gdy w 1497roku Vasco da Gama opłynął Afrykę na jej wybrzeżu pojawiało się coraz więcej placówek handlowych ukierunkowanych w głównej mierze na wymianę towarów z tubylcami. Głąb Afryki kontynentalnej, dzięki swojej niedostępności (pustynie, dżungle, dzikie zwierzęta, groźni tubylcy) wciąż pozostawał w miarę bezpieczny i niezbadany.  Podobnie, jak i dzika przyroda. Wszystko jednak zmieniło się wraz z  XIX wiecznym kolonializmem. Biały człowiek „rozorał czarne serce” Afryki. Poćwiartował ją i podzielił między siebie niczym ochłap upolowanej zwierzyny. Od tego czasu Afryka nie jest już taka sama. Na naszych oczach powstaje hybryda – dziwne połączenie pierwotnych kultur z niby cywilizacją. Ginie nie tylko tradycja, ale także pierwotna sawanna, dżungle a wraz z nimi zwierzęta. Takie ssaki jak antylopa adaks (Addax nasomaculatus) , nosorożec czarny (Diceros bicornis) czy goryl zachodni (Gorilla gorilla) znalazły się na liście ssaków krytycznie zagrożonych. W niedługim czasie mogą dołączyć do nich także tak rozpoznawalne jej symbole jak chociażby: słoń afrykański (Loxodonta africana), hipopotam nilowy (Hippopotamus amphibius) czy żyrafa (Giraffa camelopardalis). Przodkowie tej ostatniej żyli swego czasu także w Europie i Azji. Żyrafa do niedawna zamieszkiwała praktycznie całą Afrykę. Obecnie tereny jej występowania skurczyły się do rozrzuconych w znacznej odległości od siebie odizolowanych terenów (Afryka wschodnia i południowa) a w wielu krajach wręcz całkowicie wyginęła. Żyrafy nie są zwierzętami terytorialnymi. W poszukiwaniu pożywienia i wody wciąż się przemieszczają pokonując dziennie wiele kilometrów. W obrębie jednego gatunku (Giraffa camelopardalis) wytworzyły dziewięć podgatunków (według najnowszych nie do końca potwierdzonych badań genetycznych cztery gatunki i pięć podgatunków)  przystosowanych do często odmiennego środowiska (pustynie, sawanny) i różniących się od siebie kolorem (najjaśniejsza jest żyrafa angolska) a także kształtem wzorów na sierści. Co ciekawe nie tylko każdy podgatunek posiada charakterystyczny deseń, ale wręcz każdy pojedynczy osobnik. Wzór u żyrafy jest niczym linia papilarna u człowieka. Niepowtarzalny i indywidualny. To właśnie po nim te piękne ssaki rozpoznają siebie nawzajem. Odróżniają obcego, który może być potencjalnie niebezpieczny dla potomstwa, od członka swojej rodziny. Poza tym takie ubarwienie jest także świetnym kamuflażem chroniącym przed wścibskim wzrokiem drapieżników. Dotyczy to w szczególności młodych (połowa z nich nie dożywa pierwszego roku życia), które w wysokiej trawie stają się prawie niewidoczne. Według ostatnich badań tego typu wzory (poprzez wyspecjalizowany system naczyń krwionośnych) biorą czynny udział także w procesie termoregulacji.
   Dorosła żyrafa nie ma praktycznie wrogów. Sporadycznie pada ofiarą lwów, ale tylko wtedy, gdy naprawdę są głodne i polują w dużym stadzie. Pojedynczy lew w starciu z wyrośniętym samcem lub samicą broniącą potomka jest praktycznie bez szans. Jedno uderzenie potężnego kopyta jest w stanie rozłupać jego twardą czaszkę doprowadzając do niechybnej śmierci. Bo przecież żyrafa to najwyższe zwierzę świata. Dorosły samiec przy wadze 1200kg dorasta nawet do 6m wysokości. Samica jest odpowiednio mniejsza ( 4,5m ) a co za ty idzie także proporcjonalnie lżejsza (800 -850kg).  Pomimo niesamowicie długiej szyi (około 2 m) na podobieństwo większości ssaków posiadają także siedem kręgów szyjnych. Są one jednak o wiele dłuższe, gdyż każdy z nich osiąga około  30cm.  W związku z tym, że żyrafy są wegetarianami (spożywają około 30-35kg roślin dziennie), długa szyja pozwala im na wykorzystanie niszy pokarmowej niedostępnej dla innych roślinożerców. Sawanny i pustynie porastają pokryte kolcami akacje. Drzewa wysokie, nawet kilkudziesięciometrowe. W jadłospisie żyraf znajduje się ponad sto gatunków roślin. Jednak właśnie soczyste liście i bogate w białko owoce tej rośliny są największym ich przysmakiem.  Aby sięgnąć jeszcze wyżej mogą swoja głowę unieść w górę w linii prostej. Przed ostrymi kolcami oczy chronią długie rzęsy a środek nosa zamykane nozdrza. Poza tym zawarte w gęstej ślinie substancje antybakteryjne zapobiegają infekcjom ran powstałych na skutek ukłuć. 
   Towarzystwo tak wysokiego sąsiada nie onieśmiela innych mieszkańców sawann czy pustyń. Zebry czy antylopy lubią ich towarzystwo. Czują się przy nich pewniej i bezpieczniej. W końcu dodatkowa para oczu potrafiące dostrzec potencjalne niebezpieczeństw z wysokości 6m, to przecież skarb nieoceniony. 
   Żyrafy żyją w małych spokrewnionych ze sobą grupach rodzinnych. Przewodzi im najbardziej doświadczona samica. Jedynie duże samce prowadzą samotniczy tryb życia a do stada dołączają tylko podczas okresu godowego. Wtedy to dochodzi do widowiskowych walk. Samce, niczym wytrawni gladiatorzy uderzają w siebie szyjami i rogowymi wyrostkami znajdującymi się na szczycie głowy. Siła uderzenia potrafi być na tyle duża (w końcu szyja może ważyć około 200kg) że rzadko, ale może zakończyć się śmiercią jednego z rywali. Szczególnie, gdy przeciw doświadczonemu samcowi wystąpi 3-4 latek w którym dopiero zaczynają buzować hormony. Najbardziej doświadczone i sprytne samce próbują podnieść głową nogę rywala tak, aby ten stracił równowagę i przewrócił się na ziemię. Po wygranej walce samiec podąża za samicą. Chodzi za nią tak długo, aż ta będzie gotowa do kopulacji. Moment ten poznaje przeprowadzając tzw. próbę moczu za pomocą specjalnego narządu znajdującego się w jego pysku. Gdy mocz ma odpowiedni zapach i smak dla samca jest to sygnał, ze samica jest gotowa do rui.
   Ciąża u żyraf trwa około 460dni. Samica rodzi na stojąco a młode z kilku metrów upada na ziemię. Najczęściej jednak nic mu się nie dzieje i już po pół godzinie samodzielnie staje na nogi. 
   Nowo narodzone żyrafiątko mierzy tyle ile dorosły człowiek czyli około 180 cm. Rośnie bardzo szybko (około 2,5cm dziennie) i w ciągu roku podwaja swój wzrost.
   Żyrafy ze względu na swoja specyficzną budowę ciała a także egzystencję w tak trudnym klimacie wykształciły wiele przystosowań anatomicznych. Jak wiadomo, podczas picia wody (potrafią na podobieństwo wielbłądów obyć się bez niej przez kilka tygodni) muszą się bardzo nisko pochylić. Przy gwałtownym podnoszeniu się, a co za tym idzie gwałtownej zmianie ciśnień, specjalne zastawki w naczyniach krwionośnych zatrzymują krew w mózgu. Zapobiega to zawrotom głowy i omdleniom. Dzięki temu zaskoczona przez drapieżnika podczas siedzenia czy picia żyrafa nie jest zamroczona i może bezpiecznie uciekać. Innym ciekawym organem jest dług (około 50cm) , mięsisty i bardzo sprawny język , który służy nie tylko do zrywania liści, ale także do czyszczenia nozdrzy.
   Żyrafy śpią jedynie 4h na dobę a ich drzemka trwa jedynie 20 minut. Miejmy nadzieję, że nie jest to spowodowane tym, że przeczuwając koniec swojego gatunku, starają się wykorzystać każdą najdrobniejszą chociaż chwile na tym ziemskim padole. Życie bez człowieka można sobie wyobrazić, ale życie bez żyraf….

                                                                                                          Jerzy Koniuszy